طاق ترمه چیست؟
ترمه، یکی از نمادهای ارزشمند شناخته شده از هنر و فرهنگ ایران در سرتاسر دنیا می باشد. این پارچه زیبا از الیاف بسیار لطیف به دست آمده از از ابریشم و پشم سفید بافته میشود. پشم‌ها پس از اینکه سفید شدن، با رنگ‌های مختلفی از جمله قرمز، سبز، مشکی، نارنجی و عنابی رنگرزی می‌شوند. ترمه به صورت طاق فروخته میشود. در بازارهای پارچه برای تهیه ترمه به صورت عمده باید به دنبال خرید طاق ترمه باشید. طاق ترمه شامل ترمه ها با طرح‌های گوناگونی همچون طاق ترمه گل شاه عباسی، طاق ترمه بته جقه، طاق ترمه بته خرقه‌ای، طاق ترمه بته کشمیری و … می باشد. طاق ترمه بته جقه و پس از آن طاق ترمه شاخ گوزنی و طاق ترمه گل شاه عباسی به عنوان معروف‌ترین طرح های ترمه شناخته می‌شوند. طرح بته جقه در فرهنگ مردم ایران باستان به عنوان نماد درخت سرو که نمایانگر آزادی است یاد می شود. طاق ترمه طرح گل شاه عباسی نیز به عنوان نمادی از خورشید و تازگی در گذشته به حساب می‌آمد.
این پارچه هنری، از جایگاه ویژه ای در تاریخ ایران برخوردار است. آغاز هنر ترمه‌بافی به دوره صفویه بازمیگردد. هرچند برخی بر این باور اند که مکتب این هنر از نواحی مانند آسیای مرکزی و کوهستان‌های کشمیر نشأت گرفته است. هنر ترمه در دوره شاه عباس صفوی، به اوج خود رسید و به شهرت بین‌المللی دست یافت. امروزه ترمه ایران یک اثر هنری شناخته شده می باشد که شهرت آن به ذوق، سلیقه و ابتکار ایرانیان در خلق طرح‌های فریبنده و ظریف باز میگردد.
مراحل بافت یک طاق ترمه:
۱) تهیه مواد اولیه: اولین مرحله در بافت ترمه، تهیه مواد اولیه است. معمولاً ترمه از پشم و ابریشم بافته میشود، اما اغلب پشم سفید مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا می‌توان آن را با هر رنگی دلخواهی رنگ آمیزی کرد. پشم ترمه باید مرغوب با الیاف بلند باشد؛ پشم‌های نرم و محکم گوسفندان ایران و کشمیر دارای کیفیت بسیار خوب و تا حد زیادی براق و سفید هستند.
۲) شستن پشم: پس از به دست یابی به پشم با کیفیت ، نوبت به مرحله تمیز کردن پشم از چربی، کثیفی و مواد حلال در آن می رسد که باید قبل از رنگرزی انجام شود. معمولاً ایرانیان قبل از چیدن پشم گوسفندان ، حیوان را به مدت ۱۰ دقیقه در آب می‌شویند، سپس برای جدا کردن چربی از پشم آن را در قلیاها خیس کرده و سپس چندین بار با آب شستشو داده تا ناخالصی‌ها پاک شده و پشم براق شود.
۳) سفید کردن پشم: در ایران، دو روش برای سفید کردن پشم وجود داشته:
روش اول: پهن کردن پشم‌ها در چمنزار برای جذب شبنم و تبخیر آن در روز که باعث سفیدتر شدنشان می شود ولی این عمل را چندین مرحله انجام می‌دادند.
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگردی برای سفید کردن پشم ها.
۴) ثابت کردن رنگ: پس از اینکه پشم‌ها به اندازه کافی سفید شدند، نوبت به رنگ کردن آن‌هامیرسد که یکی از مهمترین مراحل تهیه پشم برای بافت ترمه می‌باشد. چون رنگ‌هایی که مستقیماً بکار برده می‌شوند دوام و ثبات چندانی ندارند، رنگرزهای ایران برای رفع این مشکل از موادی به نام دندانه استفاده می‌کردند. دندانه ماده شیمیایی معدنی است که توانایی جذب رنگ را در پشم افزایش می‌دهد. برای اینکه دندانه واکنش مطلوبی در رنگرزی کسب بدهد، قبلاً باید خالص گردد. رایج‌ترین دندانه‌هایی که در ایران به کار می‌رفتند عبارتند از: زاج سفید، قلع، روی، کلر، سرب و سولفات‌های دیگر که مواد معدنی و مازوج و برگ سماق و غیره که مواد گیاهی بودند.
۵) رنگرزی به وسیله رنگ‌های طبیعی و گیاهی: معمولاً رنگ طاق ترمه‌های ایرانی از گیاهان طبیعی تهیه میشود. این رنگ ممکن است از موادی همچون ریشه، تنه، برگ‌ها، گل، میوه یا پوست گیاهان به دست آید. به دلیل اینکه حفظ پارچه‌های ترمه پشمی بسیار مشکل بوده و در اثر رطوبت و بید از میان رفته‌اند، اطلاعات کمی از رنگ آنها به جا مانده است.
انواع ترمه
۱_ شال چهارقدی :
این شال ابعادی به اندازه ۵/۱*۵/۱ دارد و معمولاً برای روسری یا بقچه به کار می‌رود که هم لچک ترنجی آن و هم نوع گلدار آن متداول بوده
۲_ شال راه راه :
این نوع شال به دو صورت پهن و باریک وجود دارد که هر کدام استفاده‌های خاص خودشان را دارند و متناسب با سلیقه افراد انتخاب می‌شوند.
۳_ ترمه شال اتابکی :
این شال از نوع کشمیری است و از پشمی بسیار لطیف بافته می شود.
۴_ترمه شال بندی :
نقشه این نوع از ترمه شبیه لانه زنبور می باشد که داخل هر خانه یک گل یا یک بته می باشد
۵_ ترمه شال محرمات :
این شال نوعی شال راه راه است که پهنای راه‌های آن متنوع است
۶_ شال کشمیری :
این نوع از شال‌ها از بافت کشمیری ساخته شده‌اند و معروف‌ترین آنها شامل الگوهای بته جقه، شاخ گوزنی و نقشه درختی است.
۷_ شال زمردی :
این شال یکی از مرغوب ترین شال های کشمیری است که زمینه‌اش به رنگ نیلی و با الگوی بته جقه با رنگ‌های زنده، به ویژه رنگ سبز زمردی تزئین شده است.
۸_ شال کرمان :
به تمام شالهای بافت کرمان گفته می شودو انواع مختلفی دارد .
۹_ شال امیری :
همچنانکه از نامش پیداست. این نوع شال از بافت کشمیری و مرتبط با امور درباری و اعلایی بوده است، و معمولا دارای نقش بته جقه و شاخ گوزنی بوده.
۱۰_ شال یزدی :
این ترمه‌ها به ترمه‌های بافت منطقه یزد گفته میشود که اکثراً دارای الگوی های راه راه یا گلهای شاه عباسی هستند که بسیار قدیمی و نادر هستند
موارد استفاده از ترمه در گذشته و اکنون
از قدیم الایام، ترمه مصارف مختلف و متنوعی داشته داشته است از مهمترین آنها می‌توان به دوخت لباس‌های با کیفیت و اعلا، پارچه‌های اشرافی، پرده‌ها، جانمازها، لباس‌های خلعتی و سایر مصارف اشاره کرد. در زمان حال نیز، ترمه به عنوان پارچه‌ای برای مبلمان، رومیزی و دیگر کاربردهای استفاده می شود. در گذشته، بیشتر افراد اشرافی و پادشاهان مصرف‌کنندگان این نوع پارچه ها و خریداران طاق ترمه بوده‌اند. اما در اکنون، افراد بسیاری از اقشار مختلف جامعه، به ویژه در مراسم‌های عروسی، اعیاد و مراسم‌های رسمی و خانوادگی، از ترمه به یکدیگر هدیه می‌کنند.
نگهداری از طاق ترمه
این پارچه به دلیل داشتن ابریشم، از حساسیت بالایی برخورددار است و بهتر است برای شستشوی آن ترمه را به خشک شویی برده یا از بخار شویی استفاده کرد. اما اگر می‌خواهید خودتان رومیزی را بشویید، ابتدا آن را در هوای آزاد آویزان کنید تا گرد و غبار از آن خارج گردد. سپس با آب ولرم و مواد شوینده ملایم بدون آنزیم یا سفید کننده آن را بشویید و سپس آن را به صورت افقی و در یک محیط باز خشک کنید. این پارچه با وجود استحکام و مقاومتش، به نور و رطوبت حساس است و ممکن است آسیب جدی ببیند.اگر رومیزی ترمه دارید، آن را هرگز در معرض تابش نور مستقیم آفتاب قرار ندهید زیرا ممکن است رنگ پریده بشود. برای استفاده از اتو ، حتماً ترمه را بر روی یک پارچه نخی قرار دهید و از پشت به رو اتو کنید.
