پارچه های سنتی
پارچه‌های سنتی در واقع یکی از برجسته ترین و ارزشمندترین هنرهای دستی در هر فرهنگ و سنتی به شمار می روند. در هر فرهنگی به دلیل اختلافات اقلیمی و تنوع سبک زندگی افراد، پارچه های سنتی متنوعی وجود دارد تا هرکدام از آنها شاهدی بر ویژگی‌ها و سبک زندگی مردمان آن منطقه باشند.
پارچه‌های سنتی در طراحی، رنگ،نقش و بافت خاص خود بی‌نظیرند. پشت هر پارچه سنتی یک داستان خاص و نمادی فرهنگی و تاریخی وجود دارد. این پارچه‌ها نه تنها برای لباس و تزئینات استفاده می‌شوند، بلکه نمایانگر فرهنگ و هویت یک جامعه نیز می باشند و با زبانی بی‌کلام، ما را به تاریخ و هویت فرهنگی مختص به خود می‌برند و نقش مهمی در ارتقاء هنر و زندگی اجتماعی دارند.
پارچه های سنتی علاوه بر نقش بسیار مهمی که در ارائه این میراث فرهنگی دارند؛ تولید و حفظ آن ها نقش موثر اقتصادی نیز دارد و اغلب جز کالاهای صادراتی محسوب می شوند. در ادامه با پارچه های سنتی به جا مانده در ایران بیشتر آشنا خواهیم شد.
انواع پارچه های سنتی
ترمه
ترمه یکی از پارچه های سنتی اصیل است که پژوهشگران در مورد خاستگاه آن، نظریه‌های مختلفی ارائه داده‌اند. برخی آن را به منطقه کشمیر و برخی دیگر آن را به مناطق ایران نسبت داده‌اند. ترمه از مواد گیاهی مختلف مثل پشم یا نخ تهیه می‌شود و به رنگهای متنوعی در می‌آید.
بافت ترمه شیوه مختلفی دارد مثلا برخی از مردم ترمه را به صورت دورو می بافتند. ترمه‌های راه راه یا همان “شال محرمات” با هفت رنگ مختلف بافته می‌شود که این هر رنگ نماد و معنای مختلفی دارد.
ترمه‌های بافته شده در مناطق مختلف طرح و نقش متفاوتی دارند. به طور مثال، ترمه‌های کشمیر طرح‌های درشت و زیبا ، در حالی که ترمه‌های کرمان طرح‌های ریز و مکرر دارند. پارچه سنتی ترمه یک هنر دستی زیباست.
شعربافی
شَعر از لحاظ لغوی به معنی موی انسان یا حیوان است. این پارچه سنتی، نوع ابریشمی اش در کاشان و نوع پشمی و نخی آن در یزد و اصفهان متداول بوده است. در بافت این پارچه از نقشه خاصی استفاده نمی‌شود و تولیدات آن به دو گروه ساده و میله‌ای یا راه‌راه تقسیم می شوند.
شعر ساده در رنگهای بنفش، زرشکی، مشکی، زرد، بادنجانی، سبز و گلی با عرض و طول ۲ متر در ۲ متر برای خانم‌ها و شعر میله‌ای اغلب به رنگهای سیاه و سفید با عرض ۲ متر و طول ۱.۵ متر برای آقایان بافته می‌شود. امضای بافنده با نشان طلایی در سر و ته پارچه زده می‌شود.
زری بافی
زری بافی یکی از صنایع دستی سنتی ایران که از گذشته‌های دور شهرت داشته است. ماده اولیه زری بافی، ابریشم طبیعی و نخ‌های گلابتون می باشد. گلابتون نخی است که در بافت زری و نقده دوزی به کار می‌ورد و در انواع قیمتی آن، مغز آن ابریشم و برگرد آن رشته‌های نازکی از نقره آمیخته شده با طلا پیچیده شده است. برای بافت زمینه معمولا از ابریشم ساده و برای نقوش از نخ ابریشمی در رنگهای مختلف و نخ گلابتون استفاده می‌شود. در بافت این پارچه سنتی، دو نفر (بافنده و گوشواره‌کش) با هم کار می‌کنند و با دستگاه دستوری می‌بافند.
جاجیم بافی
جاجیم یکی دیگر از پارچه های سنتی است که بافته از پشم تابیده الوان می باشد. عرض جاجیم معمولاً حدود ۲۰ تا ۳۵ سانتی‌متر است. برخی اوقات از نخ پنبه‌ای نیز برای پود نازک آن استفاده می‌شود. جاجیم یکی از سنتی‌ترین روش‌های بافندگی به شمار می رود و در بافت آن، ظرافت و دقت بالایی برای خلق طرح‌های زیبا و متنوع نیاز است.
دستگاه‌های جاجیم بافی به طور افقی مقابل بافنده قرار می‌گیرد و دارای سه پایه چوبی هستند که در لا به لای چله‌ها واقع شده اند. با حرکت به عقب و جلو توسط دست پود از میان تارها عبور می کند. مرکز اصلی بافت جاجیم در استان آذربایجان شرقی، به ویژه در روستاهای شهرستان خلخال قرار دارد. این هنر یکی از عناصر مهم فرهنگ محلی است و نشانی از تلاش و مهارت بافندگان این منطقه در حفظ این هنر سنتی می باشد.
مخمل
مخمل، نوعی پارچه نخی یا ابریشمی پرزدار است. در بسیاری از کتابهای قدیمی نام “مخمل ابریشمی” اورده شده است که حاکی از قدمت این پارچه سنتی می باشد. در گذشته معمولا از مخمل بیشتر برای لباس‌های بانوان و گاهی برای یقه، حمایل یا کلاه‌های مردان استفاده می کردند.
کرباس
کرباس از جمله پارچه های سنتی است که پنبه‌ای ساده و سفید رنگ است . میزان مصرف آن به بافت، ضخامت و نخ بستگی دارد . این پارچه به خاطر سادگی و راحتی که دارد، گزینه ای مناسب برای لباس‌های تابستانی به شمار می رود.
امروزه، برای بافت پارچه کرباس از دستگاه‌های ماشینی به صورت گسترده استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها به طور معمول دارای ۲ تا ۶ ورد هستند که نسبت به کیفیت پارچه، از وردها برای تولید استفاده می‌شود. ماشینی شدن این فرآیند باعث افزایش کارایی و سرعت تولید شده و متناسب با نیازهای به روز بازار پارچه کرباس را تولید می‌شود.
از دیگر پارچه‌های سنتی در فرهنگ ایران می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. پارچه‌های کلفت و پشمی: برای مثال عبا که از کرک شتر یا پشم گوسفند در دهکده محمدیه در شهر نایین تهیه می‌شود.
۲. پارچه‌های نخی یا پنبه‌ای: از جمله رولحافی، روتختی، مفرش یا رختخواب پیچ که اغلب نقش چهار خانه راه‌راه دارند. محصول شهرهای اصفهان، یزد، اردکان و شوشتر.
۳. شال: معروف به حسین قلی‌خان در یزد، قناویز در یزد و کاشان، صوف در بوشهر، جاجیم چه یا حمام‌سری در قریه زیارت گرگان و آلادشت مازندران.
۴. قطن:نوعی پارچه تابستانی که در یزد، دارایی یا ایکات تولید می‌شود.
۵. چادرشب: در سیرجان.
۶. پارچه‌های ابریشمی به روش ناخنی: در کلات.
۷. چادر شب ابریشمی: قاسم‌آباد رودسر.
این پارچه های سنتی نمایانگر تنوع و زیبایی در هنر بافت و تولید پارچه‌ها در ایران است.
