ترمه یزد
ترمه ازجمله پارچه‌های گران‌بها است که با الیاف هایی بسیار لطیف بافته می شود و جزو صنایع دستی نساجی ایران به شمار می‌رود. ترمه‌بافی در یزد یکی از هنرهای اصیل و سنتی این شهر است که از دیرباز تا کنون، همواره این صنعت در این منطقه رونق خاصی داشته است . یزد قطب نساجی ایران شناخته می‌شود زیرا این شهر از گذشته‌های دور در رشته‌های مختلف نساجی نظیر ترمه‌بافی، زری‌بافی، شمدبافی، دارایی‌بافی، چادرشب‌بافی، دستمال‌بافی، احرامی‌بافی، دندانی‌بافی و غیره فعالیت چشمگیری داشته و هنوز هم به تولید و عرضه منسوجات باکیفیت و زیبا ادامه می‌دهد.
ترمه یزد یکی از منسوجات قدیمی و با اصالت این شهر به شمار می رود که همیشه مورد توجه ویژه هنردوستان و هنرمندان بوده است. این هنر اصیل توانسته جایگاه خود را در بین صنایع‌دستی ایران حفظ کند و ازجمله شاخص‌ترین نمادهای فرهنگی و هنری یزد در جهان شناخته شود.
تاریخچه ترمه
تاریخچه ترمه همچون بسیاری از هنرهای دستی دیگر، مملو از ابهامات مختلف است. ترمه، پارچه‌ای باستانی و ارزشمند است که میان تاریخ و فرهنگ ایران و هند جایگاه ویژه‌ای دارد. هرچند سند مشخصی و دقیقی در خصوص قدمت ترمه موجود نیست، اما شواهد نشان می دهند که این هنر در دوره صفویه شکوفایی چشمگیری داشته است.
خاستگاه اصلی ترمه موضوعی است که بر سر آن اختلاف نظر های زیادی وجود دارد. برخی معتقدند که این هنر در کشمیر پایه‌گذاری شده و سپس به ایران راه یافته است، ولی عده‌ای دیگر ایران را زادگاه اصلی ترمه می‌دانند. متن سنگ نوشته‌ای در مسجد جامع یزد حاکی از آن است که مردم این شهر از سده‌ها پیش به تولید ترمه مشغول بوده‌اند. شاید این امر بتواند دلیلی بر ادعای ایرانی بودن این هنر باشد. این هنر،در ایران و هند، نمادی از ظرافت، مهارت و زیبایی‌شناسی در هنر پارچه‌بافی به شمار می رود.
برخی منابع حاکی از آن است که در ابتدا این هنر در میان زرتشتیان یزد متداول بوده و از ترمه برای ساخت شلوار گبری، که نوعی پوشش مخصوص برای مجالس جشن و سرور بوده، و همچنین مُحرمات، یعنی شال‌های راه‌راه مخصوص مراسم مذهبی، استفاده می‌کردند. بعد ها این هنر به دیگر ساکنان یزد و حتی برخی از مردم کرمان نیز منتقل شد.
از سوی دیگر، برخی منابع اشاره می کنند که هنر ترمه‌بافی ابتدا در کرمان آغاز شد و سپس در یزد به اوج خود رسید است. به این ترتیب، ترمه یزد در واقع تکامل یافته‌ی، پارچه بافت کرمانی است.
در گذشته، پارچه‌ای به نام شال در یزد بافته می‌شد که شباهت بسیاری به پارچه‌های ابریشمی کشمیری مربوط به قرن‌های دوازدهم و سیزدهم هجری داشت. ترمه‌ها، از پشم لطیف یا کرک با الیاف بلند و طرح‌های تزئینی گوناگون ساخته می‌شدند. ترمه در گویش‌های مختلف تِرمَه و تیرمه نیز خوانده می‌شود و معادل شال کشمیری شناخته می‌شود.
در دوره صفوی، مخصوصا در زمان شاه عباس، صنعت ترمه‌بافی به اوج شکوه خود رسید. شاه عباس طراحان برجسته‌ای را از کشور های چین و ارمنستان به ایران آورد تا از هنر آنها در جهت بهبود تکنیک‌های ترمه‌بافی استفاده شود. هنرمندان ایرانی نیز با به کارگیری اصول جدید و در پارچه‌بافی، به ویژه ترمه، طرح‌ها و نقش‌های فوق العاده و چشمگیری را خلق کردند. در همین دوره نقش بته جقه و سایر نقش‌های ایرانی به هند راه یافتند و در شال‌های کشمیری به کار رفتند و پس از ورود شال کشمیر با نقش بته جقه به ایران، این نوع بافت به نام بته کشمیری و بته ترمه شناخته شد.
انواع نقش و بافت ترمه:
طرح و نقش‌های متنوعی روی ترمه منعکس می‌شوند که هر یک نمادی از فرهنگ و هنر اصیل ایرانی به شمار می‌آیند. این نقش‌ها عبارتند از:
۱. بته‌جقه: شایع‌ترین نقش بر روی ترمه است و نمادی از یک سرو خمیده است که در فرهنگ زرتشتی، نشانه خضوع در برابر اهورامزدا است.
۲. گل‌های شاه‌عباسی: از جمله نقش‌هایی است که در دوران صفویه محبوبیت یافته و نمادی از زیبایی و ظرافت در هنر ایرانی می باشد.
۳. بته خرقه: طرحی است که با الهام از عناصر طبیعی و گیاهی طراحی می‌شود.
۴. شاخ گوزنی: این نقش شبیه به شاخ گوزن است و در ترمه‌های مختلف به کار رفته است.
۵. امیری: نوعی طرح درباری است که شامل نقش‌های بته‌جقه و شاخ گوزنی می باشد.
۶. راه‌راه (محرمات): این نوع ترمه که به دو صورت باریک و پهن وجود دارد، اغلب برای پوشش‌های خاص استفاده می‌شود.
۷. بته سروی و بته بادامی: این قبیل طرح‌ها نیز نمادهایی از عناصر طبیعی و گیاهی هستند.
انواع مختلف ترمه عبارتند از:
کشمیری: دارای نقش‌های بته‌جقه، شاخ گوزنی و درختی می‌باشد.
ترمه شال راه‌راه (محرمات): که در دو نوع باریک و پهن وجود دارد.
اتابکی: ساخته شده از پشم لطیف.
چهرقدی: برای بقچه یا روسری استفاده می شود.
ترمه شال‌بندی: طرحی شبیه به لانه زنبور دارد.
زمردی: پس‌زمینه نیلی‌رنگ و نقش‌های بته‌جقه دارد.
ترمه شال کرمان: انواع مختلف ترمه‌های بافت کرمان.
ترمه یزدی: بافت شده در منطقه یزد، معمولاً یا راه‌راه یا با گل‌های شاه‌عباسی بوده.
رنگ‌های به کار رفته در ترمه بیشتر رنگ‌های عنابی، قرمز، سبز، نارنجی و مشکی هستند که اغلب از منابع گیاهی و مواد رنگی طبیعی تهیه می‌شوند. ترمه با زیبایی، دوام و کیفیت بالای بافتی که دارد همیشه یکی از نمونه‌های برجسته هنر و صنایع دستی ایران بوده است. ترمه در میان علاقه‌مندان به هنرهای سنتی ایرانی ارزش بالایی دارد و یکی از میراث‌های فرهنگی و هنری ایران به شمار می‌رود.
